(Scroll down for English)
İnder, elindeki Saadat Hasan Manto öyküsünün sayfalarını daha da büküyor, buruyor. Yüzünde profesyonel bir gülümseme. Karşısında, bu çöple kaplanmış sahilde ne aradığını tersleyerek soran Hindu tapınak görevlisinin aklını almaya çalışıyor. Adam bizi arkadaşlarını çağırmakla tehdit ediyor. Biri geliyor hatta. İnder son kozunu oynuyor. “Neden bu tür soruları evinde bir çay ısmarlayarak ve benimle arkadaş olmaya çalışarak sormuyorsun?” Adamı beklemediği yerden kavrıyor, parmakları Manto’nun buruşmuş hikâyesini daha da sarıyor, görünmez yapıyor.
Tapınak görevlisi İnder’in bu profesyonel arkadaşlık isteğine karşı koyamıyor, bizimle birlikte köyde yürüyor. Çocukları Kanada’da yaşıyormuş. Bizden “yabancı olduğumuz için” rahatsız olmuş. Ayrıca burası da büyük şirketlerin göz koyduğu yerlermiş. Yani neden çöp çekiyor olabiliriz ki? Belki de şirketlerin görevlendirdiği insanlarız. Ama sahil burası, hemen yanımızda kriket oynayan gençler, cep telefonlarında bu sahilin onlarca kaydı var. Onlar başka, biz başkayız. Hem ben de hiç konuşmuyorum. Yüzümdeki hiç bir şeyi anlamıyor görünen sırıtmaya güvenmeye çalışıyorum. Tapınağın orada adam bizim artık bir şey çekmeyeceğimize ikna olmuş gibi yaparak bizden ayrılıyor. İnder’in yüzündeki profesyonel gülümseme hızla kayboluyor. Azcık kaygı, çokça rahatlama, şu mahalleyi bi bitirsek…
Başa dönelim. Bir lağım çukurunda süzülerek su yüzüne çıkacak Manto’nun hikayesi (1)… Hindistan – Pakistan sınırında sıkışanlara yapılan milliyetçilik eziyeti sonucunda öldürülen bir köpek. Adı Jhun Jhun ya da Shun Shun… İsim vermezsen köpeği sahiplenemezsin. Köpeği sahiplenemezsen, ona tasma takmazsan, böyle birlik ve beraberlik günlerinde ne olduğu belirsiz bu köpeği öldürmen gerekebilir. Hayır öldürmek değil, itlaf… Teknik terimler, ne yaparsan yap her zaman ellere ameliyat eldiveni taktırıyor. “Etkisiz hale getirilenler” gibi. Rene Girard demiş bir yerde, öldürme güdüsü aslında hepimizde var diye. Öldürdükçe insanlık kendi varlığını güvenceye alıyormuş. Ya da kendimizdeki öldürme hevesini meşrulaştırıyoruz böyle diyerek. İnsandan umudu kesmek mi gerekiyor, gerekiyor sanki…
Sahile gitmek için balık pazarının içinden geçmemiz gerekecek. Tezgâhların arkasında yüzleri neşeyle ışıldayan kadınlar parmaklarıyla balıkların iç organlarını ve gözlerini ustaca çıkarıyorlar. Turistik gülümseyişimiz tüm tezgahı kapatacak kadar cömert görünüyor. Peki, sana iğrenç gelen nedir tam olarak? Neden şimdi miden kalkıyor? Karaköy’deki palabıyıklı balıkçı adamların floresan tuttukları titreşen balıkları görmüş olsaydın miden coşkuyla yerine oturur mu? Neyse işimize bakalım, balık pazarından çıkıp insan hırsının hayvanların canına nasıl mal olduğunu anlatmalıyız.
Hayali savaş cephemizdeyiz. Buradaki çöp dağı Hindistan olsun, şuradaki çöp dağı da Pakistan… Hemen arkamızdaki çöp sahili de gerçekliğin Bombay çöplüğü. Arada gezinen köpekler, kargalar ve insanlar… Bugünün şehirlerinin en verimli tarlaları çöplükleri her sabah ekiyoruz, birkaç saat içinde de hasadı yapılıyor. Endüstrileşen her yerin çöpleri her gün hasat bekleyen verimli tarlalar, şehir büyüdükçe tarlalardaki verim metan gazı ile birlikte fışkırıyor. Hepimizi her gün doğrudan ya da dolaylı besliyor. Beslenmeyi reddedersek ve toplamazsak da, bize kızacak, kokusuyla zehirleyecek bizi bu çöp yığını. Burada felsefe yapmak da aklımızı doyuracak. Çöp üzerine kurulabilecek her metafor kafamızı tütsüleyecek. “Çevrecilik, günümüz dünyasının yeni afyonu” diye buyurmuş Zizek bir yerde. Gel de bunu tapınak görevlisine anlat da telefonla başka arkadaşlarını da çağırsın, sana afyonu tattırsın.
Hikayeye dönmeye çalış. İnsanların sınır belirlediği yerde yürüyen köpek önce Hindistan askeri tarafından Jhun Jhun diye isimlendiriyor. Bir gün sonra da Pakistan askeri aynı köpeğe ShunShun ismini veriyor. Ama köpek “köpeklik” yapmıyor. Köpeğe onur ve saygı verirken onu insanlaştırmak gerekiyor ki, insanların “köpekleştiği” anları anlayabilelim. Kime laf ettiğimiz, kimi aşağıladığımız belli değil gibi…
Elias Canetti bir cümlede çözüyor bu karmaşayı. “Bir hayvana 30 saniyeden fazla bakınca onu insanlaştırıyoruz.” Bu köpeğin canı sıkılmış olmalı, böyle etrafa amaçsızca bakınıyor. Galiba sahibini özlemiş. Yoksa yemeğini sevmedi mi?
Manto’nun hikâyesine dönelim. Köpek; can sıkıntısı, amaçsızlık, özlemek, sahip, sevmek eylemleri ve isimleri ile var olmadığı için iki düşman askerin işbirliği ile öldürülüyor. Biz de çöplükler içinde dolaşan köpekler arasında JhunShun’u arıyoruz. İnder her iki düşman askeri de oynayacak, aynı zamanda Jhun Jhun ve Shun Shun olacak. İnsan olmanın zalimliğini köpek olmanın onuru ile dengeleyecek sanki. Zalimlik ve onur arasında giderken konu yine biz oluyoruz. Yine köpeği rahat bırakmıyoruz. Çöplerin arasında uyuyan köpeği uyandırıyoruz, biraz geriniyor. Yavaşça aramızdan uzaklaşıyor. Köpeğe faydamız yok. Köpekten faydalandığımız belli, çöp gibi… Köpekle kendimizi Girard’ın güdülerinden uzak tuttuğumuz da aşikar bu durumda. Manto köpeği rahat bırakıyor onu insana özgü eziyet metotları ile aklında öldürürken. Biz henüz rahat bırakamadık. Köpek bakmıyor kameraya, ama bisküviye tepki verdi hikâyedeki gibi… Bize de birkaç saniye baktı sonunda. Başladığımız yere geri dönüyoruz. Manto’nun hikâyesini toplumların bilinçaltının geldiği kanalizasyona atıp oradan yeniden çıkaracağız senaryo gereği. Çıkarttık, ıslak kâğıttaki Jhun Jhun ve Shun Shun mürekkebi akıyor arıza estetiğinde. Uzaktan beyaz pantolonlu, beyaz gömlekli bir adam geliyor. Karşıdaki tapınakta çalışıyor. Kamerayı usulca çantaya koyuyorum. Turistiz biz, Bombay’da çöplükler de turistik bir eğlence ne de olsa… Önce kibarca, sonra birden asabileşerek bizim neden çöpleri çektiğimizi soruyor. Elimizdeki Saadat Hasan Manto hikayesini görmese iyi olacak… Bu topraklardan zorla göç ettirilmiş, 60 sene öncesinin arıza bir yazarı ne de olsa Manto. İnder hikayeyi avucunda sıkıştırıyor.
Burada geri döndüremedikleri çöplerden kurtulmak için onları ya yakıyorlar ya da üzerini toprakla örtüyorlar. Şehirde her gün yanık plastik kokuyor. Çöpün zehirli gizemi boğaz yakıyor, göz yaşartıyor. Balıkçı köyünden çıkarken Saadat Hasan Manto’ya, John Berger el uzatıyor… “Düşmandan çok hatadan nefret edilir, Kral. Hatalar düşmanlar gibi teslim olmazlar. Mağlup edilmiş bir hata yoktur. Hata ya vardır ya da yoktur, varsa da üzerinin örtülmesi gerekir. Biz onların hatasıyız, Kral. Bunu asla unutma.” (2)
- Saadat Hasan Manto – Tithwal’deki Köpek
- John Berger – Kral: Bir Sokak Hikayesi
Artıkişler Kolektifi – Mart 2018
***********
Innervoices 4 – JhunShun
İnder wrinkles the pages of Saadat Hasan Manto’s story more and more in his hand. He has a professional smile in his face now. He tries to cast a spell over the man from the Hindu temple, who asks angrly about what the hell we are doing in this shore filled with garbage. He threatens us by calling his friends. Even one of them comes near us. Inder plays his last trump. “Why don’t you ask these questions while offering me a tea in your home and trying to be a friend with me?” He grasps the mind of that man unexpectedly, and his fingers cover the wrinkled pages of story more, make them invisible.
The man working in the Hindu temple can’t resist İnder’s offer to be friend. So, he starts to walk with us in the village. He says that his children are living in Canada. He got anxious, because we are here foreigners. According to him, here is a place where big companies are trying to gentrify. So, why we are shooting the garbage? This is a suspicious situation. We could be the agents of those big compainies. But here is a beach and the kids are playing cricket. They have many video recordings of this shore too. They are from here, we are different. Besides, I never speak. I just have a stupid smile in my face which makes me look that I don’t understand anything about what is going on. I trust in my stupid smile. The man, working in the temple, looks satisfied that we no longer record anything at the shore. Inder’s professional smile suddenly disappears. He is a bit worried, but mostly relaxed now. We should get out of this district as soon as possible…
Let’s start from the beginning. The story of Manto (1) is supposed to emerge from a septic tank… It’s a story of a dog who killed because of a nationalism torture at the border between India and Pakistan. Her/his name is Jhun Jhun or Shun Shun. If you don’t name the dog, you can’t own her/him. If you can’t own and put a collar to her/him, you should kill this unknown threat in these “days of unity” No, not killing… Let’s say exterminate. You can wear surgical gloves while using those techical terms like “neutralizing”. Once Rene Girard stated that we all have the instict of killing. Humanity confronts itself with the instict of killing. Or we try to justify our instincts by saying that. Maybe we should despair from humanity. Shall we?
We have to pass from the fishmarket to reach to the shore. The faces of women behind the counters shine happily while they are extracting the eyes and internal organs of the fishes. Our touristic smiles seem to very generous while watching them. So what is disguisting for me, and why? Why I feel about to vomit? Maybe my stomach would get calm happily if I would see pulsing poor and wet fishes under the flouresant lambs next to the fishermen with handlebar moustache in İstanbul? Anyway, let’s return back to our business and get out from the fishmarket. We should tell the story about the greed of humanity and how it costs the lives of animals.
Now we are in our imaginary war zone. This mountain of garbage could be India, and another one could be Pakistan. And there is the garbage of reality just behind us, and also dogs, crows, people wandering around. Garbages are the most fertile lands of today’s cities. We are cultivating and harvesting them every day. Actually the garbages are waiting to be harvested. If we won’t, the coal gas will erupt to this industrial city. Garbages are feeding us every day directly or indirectly. If we resist to be feeded, garbages will get angry and poison us with their gas. Even the philosophy of garbage is feeding our minds. Every metaphore about the garbage will smoke our brain. “Enviromentalism is the new ophium of today’s world” commanded Zizek in somewhere. Come here Zizek, you should tell this to the Hindu temple worker and his friends. They would make you taste the ophium.
Try to go back to the story… The dog is passing by from a place, where people call it as “border”. He is named as “Jhun Jhun” by an Indian soldier. After a while, he is named as “Shun Shun” by a Pakistani soldier. But the dog does not cringle. We should “humanize” the dog to create respect and honour. So, we can understand what “cringling” means. I guess it is not clear, who are we ciriticising, or humiliating?
Once, Elias Canetti solved this confusion. “You are humanising any animal as long as you are watching her/him” That dog should get bored, she/he is purposelessly looking around. I think she/he is missing her/his owner. Or maybe she/he didn’t like this food?
The dog is killed with the collaboration of two enemy soldiers, because the dog still doesn’t reckognize the meaning of the words like boredom, purposelessness, missing, owner and love. We are searching for Jhun Shun among the dogs while walking around the garbages. Inder is going to perform both of the enemy soldiers. He is also going to be Jhun Jhun and Shun Shun. Maybe, he is going to equilise the cruelity of humanity with the honour of the dog. Again the topic is us, while we are moving between cruelity and honour. Still we are disturbing the dog. We make the dog awake. She/he is yawning, and slowly moving away from us. We are not helping the dog. We are benefiting from the existence of the dog. Like the garbage… It’s evident that we are trying to be away from Girard’s instict of killing with the help of the dog. Manto let the dog free as he kills her/him with the “human behaviour” in the story. We are not at that level yet. The dog does not look at the camera, but she/he reacts to the biscuit, juts like the story. Finally she/he looks at us for a while.
Now, we return back to the point where we started. The story of Manto supposed to emerge from the subconsciousness of society, where we are thinking that this must be a septic tank. We take the pages of the story from the tank. The ink of Jhun Jhun and Shun Shun is leaking with the aesthetic of failure. A man, wearing a white tshirt and trousers is approaching to us. He is working in the temple just opposite of the shore. I slowly put the camera back to the bag. We supposed to be a tourist, the garbages of Mumbai can be considered as a touristic fun… The man starts to his talk politely. Then he gets angry and asks us why we are recording the garbage. Better he should not see the story of Manto in our hands. Manto was forced to migrate from these lands 60 years ago, and he is another aesthetic failure of today. Inder compressed the story in his hands secretly.
Here, people either burn or bury the garbage which were not recycled yet. The city smells burned plastic every day. The mystical poison of the garbage burns our throat, filled our eyes with tears. While we are going out of the village, John Berger gives a hand to Saadat Hasan Manto: “A mistake, King, is hated more than enemy. Mistakes don’t surrender, as enemies do. There is no such thing as “defeated mistake.” Mistakes either exist, or they don’t. And if they do, they have to be covered over. And we are their mistake, King. Never forget that…” (2)
1. Saadat Hasan Manto – Dog of Tithwal
2. John Berger – King, A Street Story
Artıkişler Collective – March 2018